“Autisme, wat is dat eigenlijk?” Veel mensen weten wel een antwoord op deze vraag. ‘Dat zijn die mensen die niet aangeraakt willen worden, je niet aankijken als je tegen ze praat, heel goed kunnen rekenen, maar niet sociaal zijn.’ Ook op Google zijn er genoeg antwoorden te vinden op de vraag “Wat is autisme?”. Bijna iedereen heeft de film Rain Man wel eens gezien en dat is pas een echte autist. Of toch niet…
Wat is autisme
Ik zal beginnen bij de basis van autisme. Autisme is een informatieverwerkingsstoornis.
Informatieverwerking start met het waarnemen via de zintuigen. Alles wat we voelen, zien, horen, proeven en ruiken.
Kinderen zonder autisme
Bij kinderen zonder autisme wordt deze informatie door de hersenen in een hoog tempo samengevoegd tot een zinvol geheel. Informatie die eerder is opgeslagen in ons hoofd, zorgt er voor dat we niet alle details nodig hebben om ergens betekenis aan te verlenen en helpt om te reageren op een bepaalde situatie. Wat niet belangrijk is, wordt genegeerd.
Stel, je moet nog wat boodschappen doen, omdat je onverwachts bezoek krijgt en nog wat lekkers voor bij de koffie wilt halen, ook heb je koffiemelk nodig, omdat je dit zelf nooit gebruikt maar je bezoek wel. Je loopt door de winkel en hoort (maar misschien niet eens) het ‘piepje’ van de oven: het brood is klaar. Dit negeer je, want voor het brood ging je niet naar de winkel. Je loopt door naar de rij waar de koffiemelk staat en vervolgens door naar de koekjes, in de rest van de rijen heb je immers niets nodig op dat moment. Je maakt nog even een praatje met een bekende die je tegen komt en loopt door naar de kassa om af te rekenen.
Kinderen met autisme
Bij kinderen met autisme komt alle informatie, in losse delen, zonder filter via de zintuigen binnen. Er ontstaat niet direct een zinvol geheel. De informatie, dus alle details, moeten tot een geheel worden gepuzzeld. Als er veel informatie tegelijkertijd binnenkomt, kan het één grote chaos worden.
Een cliënte vertelde mij eens dat te veel informatie in haar hoofd voelt als bolletjes wol die uit de knoop gehaald moeten worden. Om hier een zinvol geheel van te puzzelen kost veel tijd en energie en gaat ook wel eens mis. Wanneer er te veel details verkeerd gekoppeld worden, of het lukt niet om er een zinvol geheel van te maken ontstaat er overprikkeling. Het kind met autisme kan de situatie dan niet meer overzien.
Naast dat iemand met autisme in losse delen waarneemt, moeite heeft om dit bij elkaar te puzzelen en hier betekenis aan te verlenen, is het ook zo dat de informatie bijna altijd sterker of minder sterk binnenkomt. Vaak krijgen ze door één of meerdere zintuigen extra informatie binnen, maar dit verschilt per persoon. Iemand kan extra gevoelig zijn voor aanrakingen of geluiden, maar geen last hebben van geuren.
Zo heb ik een meisje begeleid dat erg gevoelig is voor omgevingsgeluiden en hier ook van kan schrikken, maar er tegelijkertijd wel van houdt om naar harde muziek te luisteren en er op te dansen.
of;
Een meisje dat er niet van houdt om aangeraakt te worden, maar er wel van houdt om af en toe te knuffelen.
Onverwachte informatie is vaak onprettig
De informatie die als vervelend wordt ervaren, is als deze onverwachts komt. Als het kind er voor kiest om de informatie binnen te laten, of van te voren weet dat de informatie er aan komt, is het minder vervelend en soms zelfs prettig. Dit heeft alles te maken met de informatie die eerst tot een geheel gepuzzeld moet worden, om er betekenis aan te geven. Dat verklaart ook waarom kinderen met autisme niet van onverwachte verandering houden, de situatie is op dat moment niet duidelijk en ze kunnen het geheel niet overzien. Voorbereiding kan helpen om bepaalde situaties beter te laten verlopen.
Tips om aan te sluiten bij iemand met autisme
Hieronder staat beschreven op welke manier je bij iemand met autisme kan aansluiten en voorbereiden op bepaalde situaties.
* Sluit eerst aan wanneer je ziet dat het kind ergens mee bezig is. ‘Je bent televisie aan het kijken, leuk programma.’ ‘Je bent aan het knutselen, wat mooi.’
* Geef het kind tijd om na te denken wanneer je iets vraagt. Verwacht niet direct een antwoord, maar laat het kind even ‘puzzelen’.
* Benoem wat er in de omgeving gebeurt. Dit helpt om de informatie sneller te verwerken en verbanden te leggen voor de toekomst. ‘Dat zijn voetstappen, jij hoort iemand over de gang lopen.’ ‘Ze zijn vlees aan het braden, dat ruik jij.’
* Benoem wat jij gaat doen of wat er gaat gebeuren, zodat het voorspelbaar is en geef het kind hierbij ook tijd om te puzzelen. ‘Goedemorgen, ik doe het licht aan.’ ‘De deurbel gaat, ik doe de deur open.’
* Wanneer een kind overprikkeld raakt, denk dan na wat er vooraf is gebeurd. Was ik duidelijk genoeg? Is er iets onvoorspelbaars gebeurd? Ga terug naar de oorzaak. Hiermee kan je het kind helpen om verbindingen te leggen en ruimte te maken in zijn hoofd.
Autisme is meer dan een stempel
Als pedagoog en begeleider van kinderen met autisme weet ik dat autisme veel meer is dan een generaliserende stempel. Het ene kind is de andere niet. Ook zijn er verschillende manieren waarop autisme zich uit. Dit maakt het werken met kinderen, ouders en de omgeving die te maken hebben met autisme zo mooi en blijft het altijd een uitdaging. Dit artikel is bedoeld om de basis van autisme (een informatieverwerkingsstoornis) neer te zetten. In mijn volgende blogitems zal ik verder op de verschillende aspecten ingaan. Ook zal ik tijdens de Mamazijn workshop met het thema Autisme (op 19 april) gastspreker zijn. Ik ga dan dieper in op het thema autisme, geef voorbeelden, tips en sta open voor vragen.
Shanna | pedagoog |
